تاریخچه ی طلا و نحوهی پیدایش آن
گالری طلای روبی
1401/06/05
طلا از اسم گوتیک ( GULT)گرفته شده است. این فلز از قدیمیترین فلزات شناخته شده در جهان میباشد، هندیها در 4000 سال قبل از میلاد مسیح اولین بار در کتاب مقدسشان به طلا اشاره کردهاند. قدیمیترین معدن طلا در بین النهرین، در خاورمیانه و برای سومریان بوده است. یافتههای باستان شناسی نشان میدهد که بین سالهای 2654 تا2685 پیش از میلاد، قبل از اینکه استفاده از نقره رایج شود در آبیدوس و نگده مصر، زرگری مرسوم بوده است. در آن زمان فقط افراد خاصی چون، فرعون و خانوادهاش، کاهنین معبد و مقامات بلند پایه اجازه داشتند از طلا در جواهرات و تزئینات خود را بهره ببرند و استفاده از طلا برای عموم مردم ممنوع بود. طلا از گذشتههای بسیار دور، به دلیل خواصی چون، جلای زیبا، شکلپذیری خوب و مقاومت بالا در مقابل اکسیداسیون و دیگر عوامل شیمیایی مورد توجه بشر بوده است. چون طلا از بین نمیرود، میتوان ادعا کرد که کم و بیش تمام طلایی که از ابتدای تاریخ تا کنون وجود داشته در حال حاضر هم وجود دارد. تمام ویژگیهایی که برشمردیم باعث گردیده طلا به عنوان یک فلز گرانبها شناخته شود و از این رو از اهمیت بالایی برخوردار است.در طول تاریخ همواره این فلز گرانبها به عنوان پول، در داد و ستد میان افراد و در ملل مختلف نقش مهمی را ایفا نموده است. طلا همواره به عنوان مهمترین استاندارد پولی جهان بوده و بیشترین مورد مصرف آن در ساخت سکه و شمش طلا، به عنوان ذخایر پولی بین المللی است. این فلز به علت زیبایی و مقاومت بالا، به صورت زیورآلات و کارهای هنری نیز استفاده میشود. از این فلز گزانبها به عنوان متریال اصلی برای ساخت انواع گردنبند طلا ، گوشواره، انگشتر و دستبند طلا استفاده میشود. همچنین در سالهای اخیر در ساخت لوازم الکترونیکی دقیق هم مورد استفاده قرار گرفته است. این ویژگیهای منحصربه فرد طلا باعث شده که درگذشته به عنوان یک واحد پول مورد استفاده قرار گیرد و به شکل سکه در داد و ستد میان مردم به کار گرفته شود. در این مقاله سعی کردیم تاریخچه و اتفاقاتی که باعث شده طلا در جایگاه امروز قرار بگیرد را بررسی کنیم.
5000سال پیش از میلاد مسیح برای اولین بار طلا استخراج شد. در ابتدا طلا به صورت خالص توسط مصریان ذوب میشد، اما به مرور زمان این صنعت در مناطق آناتولی و شبه جزیره عربستان نیز گسترش یافت. تقریبا 1200 سال قبل از میلاد مسیح مصریان باستان با تبدیل طلا به اشکال مختلف چون ورق طلا، به قابلیتهای جدیدی دست پیدا کردند از جمله تکنیک موم کاری، ترکیب طلا با سایر فلزات و آلیاژهای رنگی و حتی روش لاست واکس، که در حال حاضر نیز در صنعت جواهرسازی بکار میرود. گنجینه های فوق العاده یافت شده، در مقبره فرعون توتانخامون که در سال 1350 قبل از میلاد مسیح دفن شده، شاهدی برا ستانداردهای بالای زرگری در مصر باستان است. تابوت او شامل 110 کیلوگرم طلای ناب است که چهره وی بر روی آن با دست کندهکاری و تزئین شده است. در مناطق دیگر دنیا هم سکههای طلا یافت شده است. بطور مثال در یونان باستان سکههای طلا در سدههای هفتم و هشتم پیش از میلاد رایج بوده و در ارمنستان این قدمت به سده اول پیش از میلاد برمیگردد. اولین کاربرد طلا در دندانپزشکی، 600 سال قبل از میلاد در سرزمین اتروسکان یا همان ایتالیای فعلی خودمان انجام شد. همچنین اولین سکه طلا به دستور کرزوس پادشاه لیدی ضرب شد و بنام کروسید نامگذاری گردید. این سکه در واقع اولین ارز بین المللی مصر باستان محسوب میشود. 500 سال پیش از میلاد، روم باستان جزو مهمترین تولید کنندههای طلا قلمداد میشد، بطوریکه ژولیوس سزار با ضرب سکههایی با نام اورئوس، حقوق سربازان خود را پرداخت میکرد. به نقل از تاریخ نویسان در زمان حکومت هخامنشیان، در ناحیه کرمان، طلا و نقره استخراج میشده و اولین سکه طلا به نام " داریک" در همین دوره ضرب شده است، صنعتگران آن زمان با ساخت ریتونها و دیگر اشیاء نظیر گنجینه آمودریا، توانستند در دنیا خودنمایی کنند. به احتمال زیاد در ابتدا تکههای ریز و براق طلا در کنار رودخانهها جلب توجه کردهاند. امروزه با پیشرفت تکنولوژی دانشمندان معتقدند تا کنون قریب 95000 تن طلا از پوسته زمین استخراج شده، که این مقدار از یک میلیونیم حجم موجود در پوستهی زمین، کمتر است . ذخیره طلای پوسته زمین را پانصد میلیونیم درصد برآورد کردهاند. تنها در آب اقیانوسها قریب یک تن طلا وجود دارد. البته لازم به ذکر است تمام طلای موجود در پوسته زمین قابل بهره برداری نیست. در ایران در دوره مادها از معادن طلای اطراف همدان بهره برداری میشده است. طبق گفته مورخان و باستان شناسان طلا،نقره، مس، آهن، سرب و زرنیخ از شهر کرمان استخراج میگردید. بسیاری از مورخان در آثار خود آورده اند که در بین سالهای 455 و 531 میلادی در تیسفون پایتخت ساسانی محصولات طبیعی مانند طلا، نقره، مرجان، عنبر، مروارید، بلور و... وجود داشته است. قرونوسطی در واقع دوران سلطه امپراطوری روم بر طلا بود. اما به دلیل عدم ثبات سیاسی در روم، امپراطوری عثمانی توانست معادن طلایی که در تملک رومیان بود را تسخیر کند. در بین سالهای 1000 تا 1600 میلادی تولید طلا برای مدت طولانی راکد ماند. و همین امر سبب شد دولت بریتانیا در سال 1066 سه مدل پول از فلز نقره با عناوین پوند، شیلینگ و پنس را بسازد. پس از آن در سال 1284 دولت بریتانیا اقدام به ضرب سکه طلایی به نام دوکات کرد که قریب به 500 سال معروفترین سکه طلا محسوب میشد. در دهه 1300 میلادی اولین سامانه حکاکی بر روی طلا به منظور استانداردسازی تجارت،در لندن پایهگذاری شد. در اواخر سال 1377 بریتانیا اولین سکه طلای خود را باعنوان فلورین معرفی کرد. در سال 1511 میلادی فردیناند پادشاه اسپانیا به منظور به دست آوردن طلا، اقدام به اعزام نیرو به قاره آمریکا کرد، این هجوم به قدری عظیم بود که باعث نابودی تمدنهای آزتک و اینکا گردید. در قرن 17 میلادی بریتانیای کبیر کلیه پولهای پیشین خود را بی اعتبار اعلام نمود و سکه جدید که از مخلوط طلا و نقره به نسبت 16 به 1 بود را وارد بازار کرد. قیمت طلای بکار رفته در این سکهها را 84 شیلینگ و 5/11 پنس برای هر اونس طلا تثبیت کرد و این قیمت برای 200 سال به عنوان مبنا باقیماند. در سال 1717 اسحاق نیوتن قیمت رسمی طلا را 25/4 پوند انگلیس تعیین کرد. این یکی از تلاشهای متعدد در جهت تعیین و تثبیت قیمت طلا در آن دوران بود. در سال 1804 با کشف طلا در ایالت کالیفرنیای آمریکا، بی سابقهترین هجوم طلا در این دوران به وقوع پیوست. تقریبا 80 سال بعد کشف و جستجوی طلا در آفریقای جنوبی آغاز شد. قاره آفریقا و به طور خاص کشور آفریقای جنوبی بیشترین میزان استخراج طلا در طول تاریخ را به خود اختصاص داده است و در سال 1868 میلادی حدود 40 درصد طلای استخراج شده در سراسر دنیا، در کشور آفریقای جنوبی صورت گرفت که هنوز تا به امروز این رکورد دست نخورده باقیمانده است. البته چند سالی است که آفریقای جنوبی جایگاه خود را از دست داده است و کشورهایی مانند چین و آمریکا صدر جدول تولید طلا در دنیا را به خود اختصاص دادهاند،اما هیچ یک از آنها حتی به رکورد آفریقای جنوبی نزیدک هم نشدهاند.
دو جنگ جهانی خانمانسوز اول و دوم باعث ایجاد ویرانیهای بزرگی در اقتصاد جهانی شد. حد فاصل بین این دو جنگ نیز رکود اقتصادی وحشتناکی در سرار اقتصادهای بزرگ دنیا شکل گرفت. دهه 1930 را میتوان اوج این داستان در نظر گرفت. آمریکا یکبار استاندارد طلا را از سیستم اقتصادی خود کنار گذاشت و با نتایج ویران کننده آن مواجه شد. در سال 1919 بار دیگر به سیستم استاندارد طلا روی آورد، اما باز هم تنگنای شدید اقتصادی آنها را مجبور کرد که در دهه 1930 استاندارد طلا را کنار بگذارند. در جریان دو جنگ جهانی نیز آمریکا هوشمندانه از صحنه جنگ فاصله گرفت، نتیجه این سیاست قدرت گرفتن دلارآمریکا در برابر ارزهای اروپایی بود. در نتیجه دلار آمریکا بیش از پیش سلطه خود را در سطح دنیا دیکته کرد. این اتفاق زمینه ساز شکل گیری یک تغیر بزرگ در تاریخچه طلا بود. آمریکاییها در سال 1978 در نهایت در دوران ریاست جمهوری نیکسون تصمیم گرفتن که استاندارد طلا را برای همیشه از اقتصاد خود حذف کنند. در نتیجه پول فیات تا به امروز مبنا و اساس اقتصاد این کشور و به تبع آن سایر کشورهای دنیا شده است.( پول فیات: ارز دولتی یک کشور است که پشتوانه فیزیکی مانند طلا و نقره ندارد، بلکه پشتوانه آن دولتی است که آن را صادر کرده است.) از آن زمان تا به حال تاریخچه طلا دستخوش فراز و فرودهای زیادی بوده است. در سالهای 2008 تا 2010 طلا به عنوان مطمئن ترین سرمایه برای در امان ماندن از تورم وحشتناک اقتصادی بود، اما از سال 2013 به بعد بخاطر رشد اقتصاد آمریکا و ارزش گرفتن دلار، تقاضا برای طلا افت کرد و قیمت آن نیز کاهش یافت.
تاریخ دقیق آغاز به کار سیستم استاندارد طلا نامشخص است اما برخی، دهه هجدهم میلادی را مبنا قرار دادهاند. سه ویژگی اصلی این سیستم به صورت زیر میباشد:
در این سیستم، در واقع طلا یک واحد پول بین المللی شده بود و واحدهای پولی با اونس طلا سنجیده میشدند. این روند سبب شد، نرخهای تبدیل ارز بین کشورها تثبیت شود. پوند انگلستان به عنوان واحد پول اصلی در سیستم استاندارد طلا شناخته میشد و هر اونس طلا با 2474/4 پوند انگلستان برابری میکرد. سیستم استاندارد طلا تا آغاز جنگ جهانی اول ادامه یافت، زیرا در دوران جنگ احتیاج زیادی به چاپ و انتشار پول احساس میشد و این باعث شد اعتماد عمومی نسبت به واحدهای پولی به صورت محسوسی تقلیل یابد. در پایان جنگ جهانی اول سیستم استاندارد طلا که قدرت پولی آن زمان تلقی میشد متوقف و این اثرگذاری و قدرت به کشور آمریکا و مشخصا شهر نیویورک منتقل گردید.
در زبان اوستا به طلا، " زرهنه" و زرنهاینه" میگفتند. در زبان پارسی باستان کلمه "زرنه" و در زبان پهلوی کلمه "زر" معرف طلا بود. ایرانیان از حروف A.U.R به عنوان نشانه طلا استفاده میکردند که از کلمه لاتین AURUM به معنی طلوع گرفته شده است. زر از جمله فلزاتی است که از دوران باستان مورد استفاده بشر قرار گرفته است. باستان شناسان عقیده دارند در دوره هخامنشی در ایران طلا تولید میشده و در این دوره برای اولین بار در جهان سکه طلا ضرب شده است. براساس اشیاء بدست آمده از حفاریهای مکانهای قدیمی، از هزاره سوم قبل از میلاد در ایران از طلا برای درست کردن اشیاء زینتی استفاده میکردند. در دوران ساسانی طلا در ایران فراوان بوده به طوری که ظروف و دیگر اشیاء طبقه مرفه همه از طلا یا نقره ساخته میشده و این وضع پس از حملهی اعراب به ایران ادامه داشته است. در دوره قاجاریه و مخصوصا در زمان امیر کبیر اقداماتی برای بهرهبرداری از معادن طلا به عمل آمد. معدن طلای موته واقع در دلیجان در این دوره به بهرداری رسید. شواهد تاریخی و فیزیکی نشان میدهد که معدن کاری و استحصال طلا در سرزمین ما از گذشتههای خیلی دور تا اواخر دوره قاجاریه که معدن طلای طرقبه تعطیل شد، بطور پیوسته با دورههای رکود و اوج ادامه داشته ولی تقریبا هیچ وقت تعطیل نشده است.
از نظر قدمت قدیمیترین معدن طلایی که اسم آن در تواریخ و گزارشها آمده، معدن سیستان است. پس از آن اکثر نویسندگان از معدن کوه زر دامغان یاد کردهاند، همچنین به نقل از ابودلف، سیاح عرب، که در زمان سامانیان در ایران سیاحت کرده، معدن طلای شیز در تخته سلیمان نزدیک تکاب نیز، جزو معادن قدیمی ایران میباشد. طلای این معدن بر اساس رنگ، استقامت فلز و جنس کانی که با آن ترکیب میگردد، به سه نام قومسی، شهربی و سجابذی شناخته میشود. به جزو موارد ذکر شده معادن دیگری به نقل از تاریخ نویسان از قدیم الایام در ایران وجود داشته که به شرح زیر میباشند:
بهره برداری از ظرفیت های معدنی کشور در استانهای مختلف در سالهای اخیر رشد شتابانی داشته است و شناسایی و استخراج معادن طلا جایگاه ویژهای در این حوزه دارند. بر همین اساس در حال حاضر اکتشافات طلا در بیشتر استانهای کشور در حال انجام بوده و آمارهای سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور نشان میدهد حجم ذخایر قطعی و احتمالی طلای کشور چیزی در حدود 340 تن است. تا کنون بیش از 50 ناحیه و منطقه معدنی طلاخیز در کشور شناسایی شده است. آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، کردستان، سیستان و بلوچستان، خرایان رضوی، اصفهان، مرکزی و همدان از استانهایی به شمار میروند که در زمینه برخورداری از معادن طلا از شرایط خوبی برخوردارند.
معادن طلا و فلزات با ارزش زیادی در آذربایجان شرقی وجود دارد و تعداد معادن اعلام شده در این استان بیش از 5 معدن میباشد که در شهرهای شمالی این استان از جمله اهر، ورزقان، کلیبر و بستان آباد قراردارد. به اعتقاد برخی کارشناسان این معادن بیش از این تعداد میباشد. ظرفیت معادن طلای این استان بیش از 30 میلیون تن خاک طلای خام است و سالانه 1400 هزار تن کانسنگ طلا در استان استخراج میشود و تولید طلا در این منطقه به روش " هیپ لیچینگ " میباشد. هیپ لیچینگ روشی است که در آن ماده معدنی در تماس با حلال مناسبی قرار میگیرد که در نتیجه آن با انحلال کانی ها یا ترکیباتی خاص از ماده مورد نظر، محلولی غنی شده با غلظت کافی به دست میآید. یکی از بزرگترین حوزههای طلا خیز استان منطقه " ارسباران " است که معادن طلای "اندریان " در شهرستان ورزقان و معادن کوچک اطراف آن را شامل میشود.
بر اساس آخرین آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت، سیستان و بلوچستان سومین استان کشور از نظر داشتن ذخایر طلاست. معادن طلای این استان همیشه مورد توجه بوده، اما سال گذشته مهمترین تاریخ توسعه و تحول معادن طلای این استان بوده است، زیرا در این برهه چند اتفاق مهم در سیستان و بلوچستان روی داد که یکی از آنها به زمین زده شدن کلنگ ساخت 2 کارخانه فرآوری طلا بود که یکی از این دو، بزرگترین کارخانه فرآوری طلای کشور است. همچنین در سال گذشته گواهی کشف بزرگترین معدن طلای ایران درسیستان و بلوچستان صادر شد. بر اساس گواهی کشف صادره، معدن " مادافتی" با میزان ذخیره قطعی کانسنگ طلا 24 میلیون تن و با متوسط عیار 06/1 گرم بر تن و ذخیره احتمالی 48 میلوین تن، از بزرگترین معادن طلای کشور است. همچنین تفتان از شهرهای سیستان و بلوچستان است که طی سالهای گذشته ذخایر معدنی طلای خوبی در آن کشف و شناسایی شده که با بهرهبرداری از معدن طلا در تفتان، میزان ذخیره طلای این استان به 38 تن افزایش یافته است.
استان کردستان به دلیل داشتن معادن ارزشمند به "بهشت معادن" ایران معروف است. کردستان با برخورداری از 18 گونه ماده معدنی، غنیترین استان کشور در حوزه معادن به حساب میآید. بیش از 50 درصد ظرفیت طلای کشور در استان کردستان قرار دارد. کردستان 473 معدن دارد که معادن طلا از مهمترین آنها بهشمار میآید.
به دلیل اینکه از نظر تقسیمات زمین شناسی، زون"سنندج-سیرجان" از همدان میگذرد، این استانی از نظر غنای معدنی بسیار ارزشمند است. در این زون به دلیل سنگهایی که به شدت دگرگون شدهاند میتوانیم شاهد ذخایر طلا، آهن، سرب و روی باشیم. سازمان زمین شناسی لایه اطلاعاتی ژئوشیمی این منطقه را بررسی کرده و در محدودههایی بنام عشوند، سلطان انوچ، قارلق، قباخ تپه، سامن و فقیره، به مقادیری از طلا و آهن دست یافته است. همچنین پهنه دیگری بنام "نهاوند" در این استان وجود دارد که در دست اکتشاف بوده و ذخایر مشابه طلای موجود در کردستان در آن کشف شده است. به گفته کارشناسان وضعیت استان همدان در این حوزه بسیار امیدوار کننده میباشد.
آذربایجان در زمینه ذخایر و تولید طلا جزو استانهای برتر کشور به حساب میآید. بزرگترین معدن طلای ایران در این استان قرار دارد. سالانه بیش از 980 هزار تن کانسنگ طلا از معادن این استان استحصال میشود و ظرفیت اسمی استخراج از معادن طلای آن بیش از یک میلیون و 75 هزار تن میباشد. در تکاب واحد معدنی "زرشوران" با ظرفیت تولید 7 تن طلا در سال و معدن " آقدره" با بیش از 5 میلیون تن ذخیره قطعی طلا، از بزرگترین معادن طلای خاورمیانه محسوب میگردند. علاوه بر این معادن، در شهرستانهای ماکو، سلماس، شاهیندژ، خوی و محدودههای دیگری ازشهرستان تکاب، رگههای معدنی طلا یافت شده که در صورت بهرهبرداری از این معادن، آذربایجان غربی به رتبههای جهانی در تولید طلا و نقره دست میبابد.
اکنون که با تاریخچه طلا آشنا شدید بهتر است کاربردهای این فلز بینظیر را نیز بدانید. اگر چه طلا امروزه بیشتر به صورت زیورآلاتی مانند گردنبند طلا، دستنبد و گوشواره طلا دیده میشود، اما این فلز ارزشمند در مصارف دیگری نیز کاربرد دارد مانند:
به دلیل اینکه طلا به سختی با سایز فلزات ترکیب میشود و دارای ساختار ثابتی است، دردندانپزشکی مورد استفاده قرار میگیرد. کشف اجساد فسیل شده و مومیاییها نشان میدهد که این فلز در زمانهای گذشته نیز به عنوان دندان طلا مورد استفاده قرار گرفته است. هر چند که استفاده از این فلز در دندانپزشکی هزینه داد اما امروزه نیز در تولید لوازم ارتودنسی و همچنین گذاشتن تاج دندان از آن استفاده میشود. همچنین این عنصر در تهیه برخی از داروها و برای بیماریهای خاص کاربرد دارد.
یکی دیگر از کاربردهای طلا در صنعت شیشه سازی است. در این حالت شیشه با مقدار کمی از طلا پوشانده شده و به عنوان یک رفلکس عمل میکند. به این ترتیب در مقابل اشعه خورشید مقاومت کرده و آن را برمیگرداند و سبب خنک شدن محیط داخلی میشود. همچنین در فصول سرد نیز مانع بروز سرمای شدید به داخل میشود. این نوع شیشهها معمولا برای کابینهای خلبانان استفاده میشود و از تارشدن دید خلبانان جلوگیری میکند.
در فضاپیماها و تجهیزات فضایی از این فلز به عنوان روغن روان کننده در قطعات مختلف استفاده میشود. بسیاری از فلزات در هنگام قرار گرفتن داخل خلاء در فضا و همچنین با تابش نورخورشید تجزیه و ذوب میشوند اما طلا به دلیل خاصیتی که دارد تحت تاثیر این موارد قرار نمیگیرد. همچنین در کلاههای فضانوردی از یک لایه طلا جهت محافظت از سر و چشمان فضانوردان استفاده میشود.
همانطور که میدانید ارزش طلا بالاست و با گذشت زمان نه تنها از ارزش آن کاسته نمیشود بلکه افزایش نیز مییابد. همچنین نگهداری و حمل و نقل آن نیز بسیار آسان است، برای همین بسیاری از افراد با خرید طلا اقدام به سرمایهگذاری و درواقع پسانداز پولهای خود مینمایند.
همانطور که گفتیم طلا ، این فلز گرانبها و ارزشمند در طبیعت به صورت تکهای در میان سنگها و همچنین کانیهای بلور شده و یا مواد تهنشین یافت میشود. این عنصر با نماد شیمیایی AU از واژه Aurum و به معنای درخشش سپیده دم است. از مهمترین دلایل ارزشمندی این عنصر، کمیابی آن، مقاومت بالا، تصفیه راحت و همچنین عدم واکنشپذیری با سایر فلزات میباشد. تقریبا تمام طلایی که امروزه در جهان یافت میشود از زمین منشاء نگرفته است. در واقع، طلایی که امروزه میشناسیم از شهاب سنگهایی که زمین را 200 میلیون سال پس از تشکیل سیاره بمباران کردند، بدست آمده است. ایران در حال حاضر 22 معدن فعال در استانهای مختلف دارد که در سال حدود 35 هزار و 600 تن سنگ طلا از آنها استخراج میشود. سالیانه حدود 2/0 درصد طلای جهان، در ایران تولید میشود و کشور ما از این حیث در سال 2020 توانست رتبه 46 را در دنیا به خود اختصاص دهد. تاریخچه طلا در جهان قدمتی دیرینه دارد. قدمت طلا خیلی فراتر از آن چیزی است که در این مقاله مطالعه کردید. داستان ما و این فلز جاودانه پیچ و خمهای زیادی را تجربه کرده است و به نظر میرسد با توجه به خواصی که این عنصر خاص دارد تا مدتها بعد نیز ادامه داشته باشد.