با انواع پلاتین در صنعت جواهرسازی آشنا شوید!

احتمالا نامش را شنیده‌اید، بسیاری از خانواده‌ها به دلایل مذهبی مایلند تا به جای طلا فلز پلاتین را برای خرید حلقه دامادی انتخاب کنند. در سال‌های اخیر محبوبیت طلای سفید و پلاتین در میان فلزات مختلفی که برای ساخت زیورآلات مورد استفاده قرار می‌گیرند بالا رفته و به خصوص برای ساخت حلقه ازدواج و حلقه‌های نامزدی خیلی مورد توجه قرار گرفته‌اند، به همین دلیل لازم دانستیم تا با نگارش مقاله‌ای در مجله روبی گلد کمی بیشتر به بررسی این فلز ارزشمند و سفید رنگ بپردازیم. انواع پلاتین به صورت آزاد در طبیعت موجو هستند و دو نوع از آن به طور گستدره در صنعت جواهرسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. توجه داشته باشید که طلای سفید و پلاتین علی رقم اینکه از نظر ظاهری بسیار شبیه به یکدیگر هستند از نظر ماهیت کاملاً متفاوت‌اند. در ادامه با ما همراه باشید تا کمی بیشتر درباره فلز پلاتین صحبت کنیم!

پلاتین چیست؟

پلاتین (Platinum) یکی از کمیاب‌ترین عناصر در پوسته‌ی زمین است که فقط به میزان ۵ در میلیارد یافت می‌شود. مقادیر زیادی از این فلز در جهان وجود ندارد و فقط در نواحی خاصی از کره‌ی زمین می‌توان نمونه‌هایی از آن را یافت. این فلز نادر علاوه‌بر جواهر سازی، در ساخت و تولید ابزار‌های مخصوص آزمایشگاهی، اتصال‌های الکتریکی و الکترودها، تجهیزات پزشکی و دندان‌پزشکی، دستگاه‌های مقاوم در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی، تجهیزات حرارت‌سنج برای کوره‌های الکتریکی، پوشش موشکها، و سوخت موتور جت هم مورد استفاده دارد. اما بیشترین استفاده‌ی پلاتینوم در ساخت مبدل‌های کاتالیست و جواهرات است.

پلاتینوم کمترین واکنش‌پذیری در بین تمامی فلزات را دارد. همچنین مقاومت بسیار بالایی نسبت به خوردگی دارد و حتی در محیط‌های بسیار داغ نیز این ویژگی را حفظ می‌کند. علاوه‌بر این‌ها، ماده‌ای بسیار انعطاف‌پذیر و کارآمد برای ساخت طرح‌های پیچیده به‌شمار می‌رود که ظریف‌کاری روی آن بسیار ساده‌تر از طلاست.

پلاتین در اصل یکی از عناصر شیمیائی است که به گروه فلزهای واسطه تعلق دارد. این عنصر دارای رنگ سفیدخاکستری است و تراکم بسیار بالا، رسانا و شکل‌پذیر بودن از ویژگی‌های با ارزش به‌شمار می‌آید. همین مشخصات باعث شده تا یکی باارزش‌ترین فلزات گران‌بها در جهان محسوب شود. نام این فلز هم از واژه اسپانیایی پلاتینا به معنی «نقره کوچک» گرفته شده است.

بیشترین معادن و میزان تولید پلاتینوم در جهان در آفریقای جنوبی است. پس از آن روسیه ۱۳ درصد تولید پلاتین دنیا را به خود اختصاص داده و کانادا، زیمبابوه و آمریکا هم در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.

پلاتین یا طلا؟

انتخاب میان این دو گزینه قدری سخت است. چیزی که در نگاه اول دستگیرمان می‌شود ظاهر کاملاً یکسان این دو فلز است با این وجود انتخاب میان آن‌ها باید بر چه اساسی صورت گیرد؟ نباید فراموش کنید که برخلاف شباهت ظاهری، این دو فلز از نظر ماهیت و خواص به کل با یکدیگر متفاوت است و هرکدام مزایای منحصربه‌فرد خود را دارند. در نتیجه انتخاب میان این دو گزینه زمانی ساده‌تر می‌شود که از این تفاوت‌ها آگاه باشید.

تفاوت پلاتین و طلا از نظر رنگ

در نگاه اول هر دو فلز طلای سفید و پلاتین با رنگ سفید درخشانی ظاهر می‌شوند با این تفاوت که رنگ پلاتین ذاتی اما رنگ طلای سفید حاصل ترکیب آلیاژ آن است. در واقع شاید هر دو فلز سفید به نظر برسند، به خصوص وقتی تازه تولید شده‌اند، اما طلای سفید آن‌قدرها که باید سفید نیست! طلای سفید در واقع آلیاژی از طلای زرد و فلزاتی است که به آن ظاهر سفیدرنگ می‌بخشند. البته که با وجود این ترکیب آلیاژی هنوز هم می‌توان رگه‌هایی از زرد را در زیورآلات طلا سفید دید. به همین دلیل طلای سفید معمولاً با رودیم آبکاری می‌شود تا کاملاً سفید و درخشان به نظر برسد. رودیم با گذشت زمان از بین می‌رود و برای حفظ آن ظاهر سفید نیاز به آبکاری مجدد است، خصوصاً برای انگشتر و دستبندهایی که مدام از آن‌ها استفاده می‌کنید.

اما در مقابل پلاتین یک فلز کاملاً سفید است و هرگز نیازی به آبکاری ندارد. البته پلاتین هم به دلیل استفاده مداوم و قرارگیری در معرض آب، هوا، شوینده‌ها و لوازم بهداشتی و آرایشی درخشش خود را از دست می‌دهد و نیاز به پرداخت دارد اما به هیچ عنوان رنگی جز رنگ سفید روشن در آن دیده نمی‌شود.

انواع پلاتین در صنعت جواهرسازی

پلاتین به صورت آزاد در طبیعت وجود دارد و معمولاً همراه دیگر فلز‌های خانواده‌ی پلاتینوم یعنی پالادیم، روتنیم، رودیم، ایریدیم و اسمیم دیده می‌شود. همگی این ۶ عنصر ویژگی‌هایی شبیه به هم دارند و عناصری بسیار نادر هستند. تمام اعضای خانواده پلاتینوم جزو فلزهای واسطه و از کمیاب‌ترین و گران‌بهاترین فلزات هستند. اوسمیوم، ایریدیوم و رودیم به ترتیب کمیاب‌ترین عناصر در پوسته‌ی زمین در بین تمامی عناصر به شمار می‌روند. البته انواع پلاتین همگی در صنعت جواهرسازی مورداستفاده قرار نمی‌گیرند و تنها کاربرد دو نوع از این فلز ارزشمند و مقاوم را به صورت گسترده در صنعت جواهرسازی می‌بینیم.

۱- پالادیوم

پالادیوم از فلزهای گروه پلاتینوم است و به رنگ نقره‌ای و سفید در طبیعت یافت می‌شود. این فلز در مقایسه با بقیه‌ی فلزهای این گروه کمترین چگالی و پائین‌ترین نقطه‌ی ذوب را دارد. این فلز کمیاب که یکی از گرانترین فلزات دنیاست بیشتر از معادن مس و نیکل بدست می‌آید. از پالادیوم برای تولید طلای سفید استفاده می‌کنند. این فلز می‌تواند مثل طلا به ورقه‌های نازک تبدیل شود. بیشتر پالادیم دنیا در دو کشور روسیه و آفریقای جنوبی تولید می‌شود. بد نیست بدانید، وقتی پالادیم با طلای زرد مخلوط می‌شود، آلیاژ آن به مراتب قوی‌تر از طلای سفید می‌شود.

۲- رودیم

رودیم یکی از فلزات گروه پلاتین، به رنگ نقره‌ای‌سفید، سخت و کمیاب است که قیمت و ارزش بسیار بالائی دارد. البته قیمت آن همچون دیگر فلزهای هم‌خانواده‌ی خود نوسانات بسیار شدیدی دارد. مقاومت بسیار در مقابل فرسایش و درخشندگی و جلای بسیار زیاد از ویژگی‌های این فلز است. رودیم معمولاً در سنگ‌های حاوی پلاتین و نیکل همراه با دیگر فلزات گروه پلاتین یافت می‌شود. تولیدکننده‌ی اصلی این فلز آفریقای جنوبی است. روسیه دومین تولیدکننده مهم رودیم است. رودیم در ساخت جواهرات کاربرد دارد. به طوری که حتی یک لایه‌ی بسیار نازک رودیم می‌تواند درخشش و جلای قابل توجه و مقاومت بالایی در مقابل فرسایش و تیرگی به جواهرات بدهد. رنگ خاص طلای سفید به دلیل همین روکش رودیم است. از رودیم به عنوان روکش نقره و جواهرات بدلی هم استفاده می‌شود.

پلاتین گران‌تر از طلا!

شاید فکر کنید طلا در هر صورت گزینه گران‌تری به نسبت سایر فلزات است اما باید بگوییم که در مورد پلاتین این‌طور به نظر نمی‌رسد! پلاتین فلزی کمیاب و یکی از گران‌ترین فلزات در صنعت طلا و جواهرسازی است. به همین دلیل هزینه ساخت آن از طلا بیشتر است. پلاتین به طور قابل‌توجهی قوی‌تر و بادوام‌تر از طلای سفید است. البته این به آن معنا نیست که بگوییم پلاتین به‌هیچ‌وجه خراش برنمی‌دارد اما در مقایسه با طلای سفید از مقاومت بالاتری برخوردار است.

پلاتین از طلای سفید خالص‌تر است. این ماده همچنین به نسبت طلای سفید از چگالی بالاتری برخوردار است و برای ایجاد یک مدل خاص و مشابه از زیورآلات سنگین‌تر از طلا درمی‌آید. علاوه بر این کار با پلاتین به عنوان یک فلز کمیاب و گران‌قیمت نیازمند حساسیت بیشتری است و به مهارت بالایی نیاز دارد. در نتیجه اجرت ساخت آن از زیورآلات طلای سفید بالاتر است. همه این موارد باعث می‌شوند که جواهرات پلاتین گران‌قیمت‌تر باشند.

آیا پلاتین با واکنش آلرژیک همراه است؟

اگر پوستتان حساس است یا مخصوصاً به فلز نیکل حساسیت دارید ممکن است در استفاده از طلای سفید دچار محدودیت شوید. آن دسته از زیورآلات طلا سفیدی که در ترکیب آلیاژشان نیکل دارند به احتمال زیاد با از بین رفتن روکش رودیوم در پوستتان ایجاد آلرژی می‌کنند. به همین دلیل در چنین مواردی می‌توان گفت که پلاتین گزینه امن‌تری به نسبت طلای سفید است. چراکه کاملاً ضد حساسیت است و برای افرادی که پوست حساس دارند مشکلی ایجاد نمی‌کند.

در آخر باید اضافه کنیم که فلز پلاتین:

• برای ساخت جواهرات با سنگ‌های کوچک مناسب‌تر است.
• پلاتین برای ساخت جواهرات با طرح‌های پیچیده با جزئیات زیاد کاربرد بیشتری دارد.
• زیورآلات پلاتین از نظر مقاومت و ماندگاری برای استفاده روزمره و مداوم مناسب هستند.